بیمارستان شهید هاشمی نژاد

مقاومت میکروبی چیست؟

 هنگامی که باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و انگل ها به مرور زمان تغییر یافته و دیگر به درمان پاسخ ندهند مقاومت میکروبی رخ داده است. این موضوع باعث می شود درمان عفونت ها و بیماریهای عفونی با مشکل روبرو گردیده و شدت بیماری و گسترش آن و موارد مرگ ناشی از آنها افزایش یابد. یکی از عواقب پدیده مقاومت میکروبی بی اثر شدن آنتی بیوتیک ها و سایر داروهای ضد میکروبی و سخت تر شدن یا غیر ممکن شدن درمان بیماری های عفونی خواهد بود.

 

داروهای ضد میکروبی کدامند؟

 کلیه داروهایی(شامل آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد ویروسی، داروهای ضد قارچ و ضد انگل) که  برای پیشگیری و درمان عفونت در انسان، حیوانات یا گیاهان استفاده میشوند داروی ضد میکروبی محسوب می شوند.

 

چرا مقاومت میکروبی یک مشکل جهانی است؟

ظهور و گسترش عوامل بیماریزای مقاوم به درمان توانایی ما را برای درمان عفونت های رایج و شایع مورد تهدید قرار میدهد. بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت پدیده مقاومت میکروبی یکی از 10 چالش اصلی پیش روی بهداشت و سلامت عمومی برای انسان محسوب می شود. هزینه مقاومت میکروبی بر اقتصاد چشمگیر است. این موضوع علاوه بر افزایش میزان مرگ و ناتوانی و طولانی تر شدن دوره بیماری ، منجر به اقامت طولانی تر در بیمارستان، نیاز به استفاده از داروهای گران تر و مشکلات اقتصادی بیشتر برای مبتلایان میگردد. بدون داشتن داروهای ضد میکروبی موثر، موفقیت اقدامات درمانی انجام گرفته در پزشکی پیشرفته برای کنترل عفونت های ایجاد شده طی انجام اعمال جراحی بزرگ ، شیمی درمانی سرطان ها نیز با مخاطره جدی روبرو خواهد شد. موضوع مقاومت میکروبی مشکلی است که میتواند بر روی تمام انسان ها در تمام گروه های سنی و در هر کشوری تاثیر گذار باشد. آنچه بویژه نگران کننده محسوب می شود این است که گسترش جهانی سریع این عوامل بیماریزا که در برابر اغلب و گاه تمام داروهای ضد میکروبی موجود مقاوم شده اند عملا امکان درمان را از ما گرفته و سلامت و حتی جان بیماران را تهدید می نماید. از سوی دیگر داروی ضد میکروبی جدیدی کشف نشده و تعداد داروی ضد میکروبی چندانی در خط تولید صنایع داروسازی جهان قرار نگرفته است. علاوه بر آن دسترسی مشکل به داروهای ضد میکروبی با کیفیت نیز در سطح جهان یک مشکل جدی محسوب می شود. کمبود آنتی بیوتیک در تمام کشورها و با هر میزان از توسعه یافتگی و به ویژه در مراکز ارائه خدمات  به چشم می خورد. متاسفانه داروهای آنتی بیوتیک روز به روز توان درمانی خود را از دست داده و گسترش مقاومت دارویی منجر به بروز عفونتهای صعب العلاج و مرگ بیماران می گردد. اگر مردم نحوه فعلی مصرف آنتی بیوتیکی خود را تغییر ندهند، معدود داروهای جدید نیز به سرعت اثر بخشی خود را از دست خواهند داد.

 

چه عواملی ظهور و گسترش مقاومت میکروبی در دنیا را سرعت می بخشند؟

پدیده مقاومت میکروبی به مرور زمان شکل می گیرد که آن هم به واسطه تغییرات ژنتیکی است. موجودات مقاوم در برابر عوامل ضد میکروبی را میتوان در بدن انسان ها، حیوانات، گیاهان، مواد غذایی و محیط زیست(در آب، خاک و هوا) یافت. آنها میتوانند از طریق انتقال انسان به انسان یا بین انسان و حیوانات(منجمله از طریق مواد خوراکی با منشاء حیوانی) انتشار یابند.

مهم ترین عوامل تسریع کننده بروز پدیده مقاومت میکروبی عبارتند از:

- استفاده غلط و یا بیش از اندازه داروهای ضد میکروبی

- ضعف در دسترسی یا عدم دسترسی به آب سالم، سیستم دفع بهداشتی فاضلاب و بهداشت چه برای انسان و چه برای حیوانات،

- ناکافی بودن اقدامات لازم جهت کنترل و پیشگیری از بروز عفونت ها به ویژه در مراکز ارائه خدمات بهداشتی-درمانی و همچنین مزارع،

- دسترسی ناکافی به داروها و به ویژه نوع با کیفیت آنها، واکسنها و مواد لازم برای تشخیص بیماریها،

- پایین بودن سطح آگاهی و دانش در خصوص مقاومت میکروبی

- فقدان ضوابط قانونی برای مقابله با موضوع مقاومت میکروبی

 

چرا مقاومت میکروبی سیر فزاینده ای در دنیا دارد؟

استفاده نامناسب و بیش از اندازه از داروهای ضد میکروبی در انسانها، حیوانات و گیاهان ، علت اصلی شکل گیری عفونتهای مقاوم به درمان است. تجویز پزشکی نامناسب و بی رویه داروهای ضد میکروبی ، همچنین عدم اجرای کامل دستورات پزشکی توسط بیماران نقش مهمی در بروز پدیده مقاومت میکروبی دارند. به عنوان مثال داروهای ضد میکروبی بر روی باکتریها موثرند ولی تاثیری بر روی بیماریهای ویروسی نظیر سرما خوردگی و آنفلوانزا ندارند. این در حالی است که در بسیاری از موارد ابتلای به این بیماریها، اشتباها" داروهای ضد میکروبی هم تجویز شده و یا به صورت خودسرانه و بدون تجویز و نظارت پزشک مصرف می گردند. از سوی دیگر آنتی بیوتیک ها در پرورش دام و همچنین در کشاورزی نیز به صورت بی رویه مصرف می گردند. فقدان دسترسی به آب سالم و ناکافی بودن سطح بهداشت در مزارع ، محیط های اجتماعی ، مراکز ارائه دهنده خدمات سلامت و نیز روشهای پیشگیری و کنترل عفونت ناکافی، ظهور و گسترش عفونتهای مقاوم به درمان را تشدید می نماید.

 

آیا همه گیری کووید-19 تاثیری بر پدیده مقاومت میکروبی خواهد داشت؟

استفاده نامناسب از آنتی بیوتیک ها طی دوره همه گیری جهانی کووید-19می تواند به ظهور و گسترش بیش از پیش مقاومت میکروبی دامن بزند. کووید-19 یک بیماری ویروسی بوده و بنابراین استفاده از داروهای آنتی بیوتیکی نقشی در درمان یا پیشگیری از این بیماری نداشته و نباید مصرف شود مگر آنکه فرد مبتلا به این بیماری به طور هم زمان به یک عفونت میکروبی نیز مبتلا شده باشد.

 

رویکرد و اقدامات جهانی برای مقابله با پدیده مقاومت میکروبی چیست ؟

مقاومت میکروبی یکی از بزرگترین تهدیدها برای سلامت، امنیت غذایی و توسعه جهانی محسوب میگردد و مقابله با این مشکل و دستیابی به اهداف توسعه هزاره نیازمند همکاری سریع و همه جانبه بخشهای مختلف می باشد. در حال حاضر همکاری سه جانبه در سطح 3 سازمان جهانی شامل سازمان بهداشت جهانی، فائو و سازمان جهانی سلامت دام ، برای تشکیل یک گروه رهبری جهانی برای مقابله با وضعیت اضطراری ناشی از مقاومت میکروبی شکل گرفته است و برنامه اقدام جهانی برای مقابله با مقاومت میکروبی در سال 2015 راه اندازی شده و گروه جدید رهبری جهانی این برنامه را به پیش خواهد برد تا این اطمینان را فراهم کند که نسلهای آینده خواهند توانست همچنان به پیشگیری و درمان بیماریهای عفونی توسط داروهای بی خطر و موثر ادامه دهند.

 

رویکرد و اقدام کشور ما برای مقابله با پدیده مقاومت میکروبی چیست؟

با توجه به ماهیت چند جانبه ای پدیده مقاومت میکروبی، در کشور ما نیز مقابله با این موضوع نیاز به همکاری نهاد ها و سازمانهای متعدد دارد و علاوه بر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و معاونتهای مختلف آن، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی کل کشور نیز بر اساس دستورالعملهای بین المللی برای مقابله با این مشکل همکاری دارند و همزمان با برنامه اقدام جهانی برای مقابله با مقاومت میکروبی، برنامه کشوری مهار مقاومت میکروبی در جمهوری اسلامی ایران نیز در وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و با مشارکت سایر شرکای برنامه تدوین شده است .همچنین در حال حاظر برنامه مراقبت مقاومت میکروبی با هدف ارزیابی الگوی مقاومت میکروبی در کشور در تعدادی از استان ها و مراکز منتخب درحال اجرا می باشد.

 

نقش و مسئولیت مردم و جامعه ما برای مقابله با مقاومت میکروبی چیست ؟

- برای حفظ داروهای ضد میکروبی باید همگام و متحد شویم.

- استفاده صحیح و به جا از آنتی بیوتیک ها یک مسئولیت همگانی است.

- از درمان خودسرانه با آنتی بیوتیک ها خودداری نمایید.

- همواره داروهای ضد میکروبی (آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد ویروسی ، ضد قارچ و ضد انگلی) را تحت نظارت و با دستور پزشک مصرف کنید.

- آنتی بیوتیک های باقیمانده در منزل را در اختیار سایر اعضای خانواده قرار ندهید.

- آنتی بیوتیک ها قادر به درمان سرماخوردگی، سردرد یا آنفلوانزا نیستند.

- با رعایت بهداشت میتوانید به پیشگیری از گسترش این پدیده کمک نمایید.

 - مصرف داروهای تجویز شده را حتی در صورت ابتلا به بیماری کووید-19 ادامه دهید.

- با شستشوی منظم دست ها با آب و صابون می توانید از گسترش عفونتها ، باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها و انگلهای مقاوم در برابر داروها پیشگیری نماید.

- برنامه واکسیناسیون خود و افراد خانواده خود را طبق دستورالعمل های کشوری و به صورت دقیق، کامل و به موقع انجام دهید.

- مقاومت در برابر داروها، درمان بیماری سل را در دنیا با مشکل مواجه نموده است. مبتلایان به بیماری سل باید مصرف صحیح داروهای درمان سل را تحت هر شرایطی ، حتی در زمان همه گیری ها از جمله همه گیری کووید-19 حفظ نمایند.

 

در اینجا موارد دیگری وجود دارند که باید در مورد مقاومت به آنتی بیوتیک ها و عوارض جانبی آنها بدانید:

هر زمان که از آنتی بیوتیک ها استفاده می شود، ممکن است عوارض جانبی ایجاد کرده و منجر به مقاومت آنتی بیوتیکی شود. مقاومت آنتی بیوتیکی زمانی رخ می دهد که باکتری ها دیگر به داروهای ساخته شده برای کشتن آنها پاسخ نمی دهند. عوارض جانبی شایع آنتی بیوتیک ها می توانند شامل دانه های قرمز بر روی پوست ، سرگیجه ، تهوع ، اسهال و عفونت های قارچی باشد.

عوارض جانبی جدی تر شامل عفونت با Clostridioides difficileاست که باعث اسهال می شود و می تواند منجر به آسیب شدید روده و مرگ شود.

افراد همچنین ممکن است واکنش های آلرژیک شدید و حتی کشنده از خود نشان بدهند.

با تمیز کردن دست ها ، پوشاندن دهان در موقع سرفه کردن ، ماندن در خانه هنگام بیماری و دریافت واکسن های توصیه شده مانند واکسن کرونا و آنفلوانزا ، سالم بمانید و دیگران را سالم نگه دارید.

 

آیا من واقعاً به آنتی بیوتیک نیاز دارم؟

به آنتی بیوتیک ها بله بگویید:

زمانی که برای درمان عفونت های خاص باکتریایی به آنها نیاز است

به آنتی بیوتیک ها نه بگویید:

برای ویروسهایی مانند عامل سرما خوردگی یا آنفلوانزا، یا آبریزش بینی حتی در صورتیکه ترشحات شما غلیظ، زرد و یا سبز باشد.

همچنین آنتی بیوتیک ها در برخی از عفونتهای شایع باکتریایی از قبیل بیشتر انواع برونشیت، بسیاری از انواع سینوزیت و برخی عفونتهای گوش میانی هم کمک کننده نیستند.

آنتی بیوتیک ها تنها برای درمان انواع مشخصی از عفونت های باکتریایی کاربرد دارند.

آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونتهای ویروسی از جمله سرما خوردگی، انواع پنومونی (سینه پهلوی ویروسی)، آنفلوانزا و کووید-19 تاثیری ندارند. از ارائه کنندگان خدمات سلامتی خود درباره روش هایی که به شما برای گذراندن راحت تر دوران مبارزه با بیماری ویروسی کمک میکنند سوال کنید.

 

باکتری های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک کدامند؟

آنتی بیوتیک ها میتوانند نجات بخش باشند، اما هر زمان از آنتی بیوتیک استفاده میکنیم این کار منجر به تولید باکتریهای مقاوم نیز می شود. مقاومت آنتی بیوتیکی (میکروبی) زمانی رخ میدهد که میکروبی نظیر باکتری یا قارچ این توانایی را پیدا کند که داروهای ساخته شده برای نابودی آنها را شکست دهد. اگر آنتی بیوتیک ها تاثیر خود را از دست دهند ما نیز توانایی درمان عفونتها، از قبیل عفونتهایی که منجر به عفونت خون می گردند را از دست خواهیم داد. این باکتریها هستند و نه بدن انسان، که توانایی شکست دادن آنتی بیوتیک هایی که برای کشتن آنان طراحی شده را به دست می آورند.

هنگامی که باکتریها مقاوم می شوند آنتی بیوتیک ها قادر به مبارزه نخواهند بود و باکتریها زیاد می شوند.

درمان برخی باکتریهای مقاوم سخت تر بوده و می توانند به بقیه مردم انتقال یابند.

سالانه بیش از8/2 میلیون مورد جدید از عفونت توسط میکروبهای مقاوم به باکتری در ایالات متحده آمریکا رخ میدهد و در نتیجه آن بیش از 35000 نفر می میرند.

 

آیا آنتی بیوتیک ها عارضه (ناخواسته) جانبی ندارند؟

1 مورد از هر 5 مورد مراجعه به اورژانس بخاطرعوارض ناخواسته مصرف داروها، مربوط به عوارض مصرف آنتی بیوتیک ها است. هر زمان که ما از آنتی بیوتیک استفاده نماییم میتوانیم عارضه جانبی و ناخواسته ایجاد نماییم. هرچند آنتی بیوتیک ها میتوانند نجات دهنده زندگی باشند. هنگامی که هنگامی که فواید مصرف آنتی بیوتیک بر عوارض ناخواسته جانبی آن غلبه داشته باشد شما به آنتی بیوتیک نیاز دارید. بر این اساس هنگامی که شما نیاز به آنتی بیوتیک ندارید نباید از آن استفاده نمایید زیرا این کار می تواند به شما صدمه بزند. عوارض رایج استفاده از آنتی بیوتیک عبارتند از:

= ایجاد دانه های قرمز بر روی پوست

= گیجی

= تهوع

= عفونت قارچی

= اسهال

در صورتیکه پس از مصرف آنتی بیوتیک به اسهال شدید دچار شده اید فورا به پزشک مراجعه نمایید. این حالت میتواند ناشی از عفونت با میکروب کلستریدیوم دیفیسیل باشد که میتواند منجر به تخریب گسترده بافت روده بزرگ و مرگ گردد. علاوه بر آن احتمال بروز عوارض حساسیتی بسیار شدید نیز در افراد وجود دارد.

اگر هر کدام از عوارض مصرف آنتی بیوتیک را تجربه نمودید به کارکنان ارائه کننده خدمات سلامت مراجعه نمایید.

رعایت بهداشت دست و سایر راههای پیشگیری از عفونت برای هر بیمار مهم و ضروری است.

به بیماران خود گوشزد نمایید که آنتی بیوتیک ها را دقیقا به همان نحوه تجویز شده مصرف نمایند.

 

مقاومت آنتی بیوتیکی چگونه رخ میدهد؟

میزان بسیار زیادی میکروب وجود دارد و تعداد اندکی از آنان مقاوم هستند

هنگامی که آنتی بیوتیک ها باکتریهای ایجاد کننده بیماریها را میکشند همزمان گروهی از باکتریهای مفید موجود در بدن را که جلوی ابتلا به بیماری را میگیرند نیز از پای در میآورند.

باکترهای مقاوم به باکتری رشد نموده و جایگزین می شوند.

برخی باکتریها مقاومت خود در برابر آنتی بیوتیک را به سایر باکتریها داده و مشکلات بیشتری ایجاد مینمایند.